Ebced hesabı, Ebced rakamlarını yani alfabetik bir sayı sistemini kullanarak, kelimelerin sayısal değerini hesaplamaktır. Arap alfabesinin eski sıralanışından (Elif, Ba, Cim, Dal) ilk dört harfinin okunuşlarıyla (E-B-Ce-D) türetilmiş bir sözcüktür. Ebced hesabında harflerin sayısal değerleri Arap alfabesindeki sıraya göre değil, İbranice ve Süryanice’deki sıralamaya göredir. Arap alfabesinde harflerin bugünkü sıralanışı daha sonra benzer harflere eklenen noktalar ve bu benzer harflerin yanyana yazılmasıyla oluşmuştur. Ebcede göre harflerin sırası ve değerleri söyledir.
Ebced dizilişine göre Arap alfabesi; “elif, bâ, cim, dâl, he, vav, ze, ha, tı, yâ, kef, lâm, mim, nûn, sin, ayın, fe, sad, kaf, rı, şın, te, se, hı, zel, dad, zı, ğayın” şeklindedir ve “ebced” ismini de bu dizilişin ilk dört harfinden almıştır. Bu alfabe kolay ezberlensin diye şu formül ile de ifâde edilmiştir: Ebced, Hevvez, Huttî, Kelemen, Sa’fes, Karaşet, Sehaz, Dazağ. Bu dizilişe göre Arap alfabesi sayısal değer açısından üçe ayrılmış; İlk dokuz harfe “âhâd” yani “birler”ve birler basamağından değerler verilmiş; ikinci dokuz harfe “âşâr” yani onlar denmiş ve onlar basamağından değerler verilmiş; üçüncü on harfe “miât” yani “yüzler” denmiş ve yüzler basamağından değerler verilmiştir. Kur’ân-ı Kerim inmeye başladığında Araplar arasında Ebced hesabı biliniyordu ve alfabe bilgisi olan şâirler ve edebiyatçılar tarafından da kullanılıyordu.
Ebced hesabı nelerde kullanılır?
Ebced hesabı çok eski bir yöntem olmakla birlikte Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed (sav) Ebced hesabıyla sure ve ayetlerin işaret ettiği olay ve zamanı saptamak için yapılan çalışmalarda bir mahsur görmemiştir. Ebced İslam alimlerinin çok yakından ilgilendiği bir yöntemdi. Ebced hesabı Vefk ve Cifir ilmininde de kullanılmaktadır. Zaten bu 2 ilim Ebced’i bilmeyi gerektiren ilimlerdir. Cifir İlminin Hazret-i Ali (ra), Hazret-i Cafer-i Sadık (ra), Muhyiddin-i Arabî (ra) gibi bir çok İslâm ulemâsı ile birlikte asrımızda Üstad Bedîüzzaman (ra) tarafından da kullanıldığı ve muhtelif tarihlere, haberlere ve müjdelere işâret edildiği bilinmektedir.
Sure, ayet ve hadislerin işaret ettiği olayları ve bu olayların zamanını öngörebilmek açısından da ilahiyatçılar tarafından çok sık kullanılmaktadır. Ebced’in Osmanlı’da da önemli bir yeri vardı. Osmanlı’da ticaret başta olmak üzere bir çok alanda Ebced kullanıldı. Meselâ, Osmanlı ulemâsından Molla Câmî, Sebe’ Sûresi’nin 15. Âyetin’de geçen “beldetün tayyibetün” ibâresinden ebced hesabına göre hicrî 857, milâdî 1453 tarihini çıkarmış ve İstanbul’un Fethinin bu âyetle de müjdelendiğini haber vermiştir. Fizik, matematik, geometri ve astronomide Sa’fas kelimesinin harfleri sıkça kullanılmıştır. Astronomide büyük rakamlar “ğayn” harfinin birkaç tekrarı ile ifade edilmiştir. Ebced hesabı, musikide de kullanılmıştır. Buna göre sesler ve perdeleri Ebced alfabe düzeninden istifade edilerek oluşturulan bir Ebced notası ile belirlenmiştir.
Bu hesabın en çok kullanıldığı yerlerden biri hiç şüphesiz mimarlıktır. Özellikle Mimar Sinan’ın eserlerinde, boyutların modüler düzeninde çok sık kullanılmıştır. Birkaç örnek: Süleymaniye’de zeminden kubbe üzengi seviyesi 45, kubbe alemi 66 arşın yüksekliktedir. Ebced’e göre Âdem’ 45, Allah lafzı da 66 etmektedir. Yine Selimiye’de de kubbeyi taşıyan 8 ayağın merkezlerinden geçen dairenin çapı 45 arşındır. Kubbe kenarı zeminden 45, minare alemi buradan itibaren 66 arşındır. Süleymaniye ve Selimiye’nin görünen silüetleri 92 arşındır ki, bu da Muhammed kelimesinin Ebced karşılığıdır. Kur’an ve hadislerden yapılan çıkarımlarla geçmiş ve gelecek olaylara ait tahminler yapılmıştır.